Irak – powrót do korzeni

Pomoc PKWP dla chrześcijan w Iraku w latach 2011-2020.

Zdj. ACN International, Jaco Klamer / Qaraqosh/Baghdeda, Równina Niniwy, Irak; Louis Petrus (61 lat) w swoim spalonym domu po wyzwoleniu spod panowania ISIS, 8.11.2016 r.

„Jeśli chrześcijanie nie powrócą do swych domów, chrześcijaństwo w Iraku zaniknie”

ks. Salar Kajo

W 2003 r. w Iraku żyło około 1.3 miliona chrześcijan. Z powodu prześladowań ze strony bojówek terrorystycznych po inwazji tzw. Państwa Islamskiego (ISIS/Daesh) w 2014 r. liczba wyznawców Chrystusa znacząco spadła i wynosi dziś ok. 250 tys. – mniej niż jeden procent irakijskiej populacji, a emigracja trwa. Między sierpniem 2016 r., a lipcem 2017 r. Irak został wyzwolony spod panowania ISIS, jednak terroryści zostawili po sobie zgliszcza. Do czego mieli więc wracać wygnani przez nich dwa lata wcześniej z Mosulu i innych miast i wiosek Równiny Niniwy wyznawcy Chrystusa? Aby mogli wrócić do swej ojcowizny, potrzebna była ogromna pomoc finansowa. Dziś możemy z dumą powiedzieć, że do tego, iż obecnie miejsce, które było znane jako kolebka chrześcijaństwa, nadal zamieszkują chrześcijanie, w znacznym stopniu przyczyniło się papieskie stowarzyszenie Pomoc Kościołowi w Potrzebie (ACN International), które pomogło i nadal pomaga irakijskim chrześcijanom wrócić i odbudować swoje domy. Zapowiedziana na początek marca pielgrzymka papieża Franciszka do Iraku jest bardzo dobrym pretekstem, by o tym przypomnieć.

PKWP wspiera Kościół w Iraku od 1972 r. Już wtedy represje wobec chrześcijan - przede wszystkim w północnej części kraju - były powodem naszej pomocy. Ogólnie rzecz biorąc, we wcześniejszych dekadach pomoc PKWP ograniczała się do wspierania duszpasterskiej misji Kościoła poprzez stypendia mszalne dla księży, kształcenie i formację seminarzystów, budowę obiektów kościelnych (kościołów, centrów duszpasterskich, wsparcie Babel College), literaturę religijną, Biblie i katechizm, a także realizując sporadycznie projekty społeczne, takie jak zapewnienie mobilnej kliniki dla obszarów wiejskich. W tym czasie wsparliśmy również naprawę i odbudowę wielu zniszczonych kościołów.

Od ataku ISIS latem 2014 r., PKWP zintensyfikowała i znacznie rozszerzyła swoją pomoc - kontynuując jednocześnie wsparcie duszpasterskiej działalności Kościoła lokalnego - zaangażowała się w Herkulesowe zadanie wspierania ogromnej liczby uchodźców z Mosulu i Równiny Niniwy, udzielając im schronienia w Irbilu i jego okolicach. Pieniądze zostały przeznaczone na utworzenie tymczasowych szkół i schronień dla uchodźców (np. obóz w Ankawie). Opłacaliśmy pensje nauczycielom, pomoc egzystencjalną dla sióstr i księży opiekujących się uchodźcami, a którzy sami byli wysiedleni, płaciliśmy za koce, jedzenie, wynajem przyczep kempingowych, służących za domy dla uchodźców oraz jako szkoły, by zapewnić ciągłość edukacji dla ich dzieci, opłacaliśmy obozy formacyjne i książki pogłębiające duchowość dla młodzieży, zapewniliśmy instalacje sanitarne na terenie obozów oraz zrobiliśmy wszystko co było możliwe dla rodzin uchodźców, by wesprzeć je zarówno materialnie jak i duchowo. Pomogliśmy także ufundować Kościołowi nowe klasztory w Ankawie dla wspólnot sióstr zakonnych, które zostały zmuszone do ucieczki z Równiny Niniwy, a także zapewniliśmy stałe wsparcie dla Kościoła lokalnego, aby mógł się on utrzymać i zaspokajać potrzeby duchowe swoich wiernych. Istniały realne obawy, że dzieci chrześcijańskich uchodźców staną się straconym pokoleniem, ponieważ przez długi czas pozbawione były edukacji szkolnej. We współpracy z Archieparchią Kościoła chaldejskiego w Irbilu w pobliżu tymczasowych miejsc zamieszkania utworzyliśmy tymczasowe szkoły. Nauczyciele, tak samo jak uczniowie, byli uchodźcami. W piątki pomieszczenia dla klas służyły także katechizacji i innym spotkaniom duszpasterskim. Do końca 2017 r. PKWP wspierała 95 tys. uchodźców z Równiny Niniwy, przekazując na ten cel 34,5 mln euro – było to jedno z największych zobowiązań w zakresie pomocy w sytuacjach kryzysowych w wieloletniej historii stowarzyszenia. Głównym partnerem projektów PKWP był tu arcybiskup Bashar Matti Warda z Archieparchii Kościoła chaldejskiego w Irbilu.

Kolejny etap pomocy nastąpił po wyzwoleniu Iraku spod panowania ISIS, począwszy od 2017 r. Nasza kampania „Powrót do korzeni” rozpoczęła się tuż po wyzwoleniu i miała na celu wsparcie przesiedlonych chrześcijan w odbudowie ich zniszczonych domów, a także pomoc w odbudowie nieruchomości kościelnych w wielu miastach i wioskach na Równinie Niniwy po zakończeniu działań wojennych. Jesteśmy głęboko przekonani o znaczeniu obecności wyznawców Chrystusa jako orędowników pokoju i pojednania w regionie, który uważany jest za „kolebkę chrześcijaństwa” w Iraku. Jak mówi kardynał Pietro Parolin: „Tu, w Iraku, chrześcijanie mają szczególne powołanie bycia budowniczymi pokoju, pojednania i rozwoju. Niech współpraca pomiędzy Kościołami będzie namacalnym znakiem jedności w miłości”. Powrót chrześcijan do swoich domów był sprawą pilną: gdyby nie wrócili bardzo szybko po zakończeniu wojny, było by pewne, że ich domy zostaną zajęte - rząd iracki nie zamierzał chronić pustych budynków. W uznaniu powszechnego prawa do powrotu każdej wysiedlonej osoby lub uchodźcy, trzy Kościoły chrześcijańskie na Równinie Niniwy (syryjsko-katolicki, syryjsko-ortodoksyjny i chaldejski) z pomocą PKWP utworzyły w marcu 2017 r. Komitet Odbudowy Niniwy (The Nineveh Reconstruction Committee, NRC). Jego celem jest wspólne planowanie i monitorowanie odbudowy oraz wykorzystanie otrzymanych funduszy. Wspieramy NRC w tym zakresie poprzez fundraising, podnoszenie świadomości oraz rzecznictwo wśród rządów i kluczowych instytucji.

W związku z utworzeniem NRC, PKWP zleciła najpierw dwie ekspertyzy: szczegółowy opis zniszczeń oraz ankietę dotycząc woli powrotu ludności. Pierwsze badanie wykazało, że uszkodzonych zostało około 15 tys. prywatnych domów, w tym 10,679 zniszczono częściowo, 3,292 spalono, a 1,040 całkowicie zniszczono (źródło: Nineveh Reconstruction Committee (NRC) 08/01/2020). Analizy przeprowadzone przez zespół inżynierów, którzy chodzili od domu do domu, szacując i dokumentując szkody w każdym z miast, wykazały, że koszt odbudowy wszystkich domów wynosi 250 mln USD. Co oznacza około 7,000 USD na każdy dom. Na dzień 15.01.2021 odnowionych zostało 8,454 domów (56,6%). (źródło: Nineveh Reconstruction Committee (NRC)). Jeśli zaś chodzi o chęci powrotu ludności do swoich posiadłości, wyniki były początkowo bardzo zniechęcające. W listopadzie 2016 r. jedynie 3.28% respondentów powiedziało, że chce wrócić do swych rodzinnych miejscowości, ponieważ w tym czasie sytuacja pod względem bezpieczeństwa w wyzwolonym regionie nadal była niestabilna i trwały walki. Jednak wraz z poprawą sytuacji i perspektyw, nastąpiło odwrócenie tej tendencji - w sondażu uzupełniającym przeprowadzonym w lutym 2017 r. już 41% respondentów zadeklarowało chęć powrotu do swoich rodzinnych miejscowości, a 46% rozważało to rozwiązanie. Od lutego 2018 r. PKWP kontynuuje pomoc, ponieważ potrzeba powrotu uchodźców stała się większa niż oczekiwano, przy niewielkiej liczbie innych organizacji chętnych do wsparcia rekonstrukcji. Oprócz odbudowy, w 2018 r. PKWP pokryła koszty energii elektrycznej z generatorów prądotwórczych do ogrzewania w sezonie zimowym dla rodzin uchodźców powracających do domów. Na Bliskim Wschodzie zima może być zaskakująco surowa. Do 2020 r. do swoich wiosek powróciło około 40.700 osób, czyli 46% mieszkańców Równiny Niniwy (źródło: Nineveh Reconstruction Committee (NRC) 14/01/2021). Był to wielki sukces chrześcijan oraz licznych darczyńców z całego świata. Ze względu na pandemię COVID od początku 2020 r. te pozytywne tendencje uległy spowolnieniu.

Aby chrześcijanie mogli jeszcze liczniej powrócić do swoich wiosek i zapewnić ciągłość chrześcijaństwa w Iraku, potrzeba było czegoś więcej niż tylko odbudowy ich domów. Rodziny potrzebowały odbudować wspólnotę i normalne życie. Infrastruktura, bezpieczeństwo i gospodarka nie leżą w zakresie działań PKWP, ale raczej rządu. W naszym zasięgu i misji była i jest natomiast potrzeba rekonstrukcji infrastruktury kościelnej w chrześcijańskich miastach i miasteczkach Równiny Niniwy. W czasie wojny ucierpiały łącznie 363 budynki, które zakwalifikowano jako wymagające remontu, z czego 34 zostały całkowicie zniszczone, 132 spłonęły, a 197 uległo niewielkim uszkodzeniom. 87% kościelnych nieruchomości pełni funkcję wsparcia społecznego lub socjalnego, w tym sale parafialne, które służą jako świetlice dla działań duszpasterskich i społecznych, placówki edukacyjne, sierocińce, domy opieki społecznej, kliniki, a także klasztory. Budynki te na pierwszy rzut oka nie wydają się pełnić istotnej roli, w rzeczywistości mają jednak kluczowe znaczenie dla struktury społecznej i procesu uzdrawiania powracających chrześcijan oraz dla pokoju w regionie. PKWP zatwierdziła w sumie 39 projektów dot. odbudowy nieruchomości kościelnych. Odbudowaliśmy lub jesteśmy w trakcie odbudowy 7 kościołów i kaplic w miastach całej Równiny Niniwy. To np. projekt rekonstrukcji wielkiego syriacko-katolickiego kościoła Al-Tahira w Qaraqosh (Baghdeda/ Al-Hamdaniya), do którego przybędzie papież Franciszek. 32 z naszych projektów odbudowy dotyczą klasztorów, obiektów edukacyjnych, sal parafialnych i świetlic. Nieruchomości kościelne, takie jak te, pozwalają na odbudowę tkanki społecznej i dają nadzieję na przyszłość. Jako przykład podajmy odbudowę całkowicie zniszczonej syriacko-katolickiej wielofunkcyjnej Sali Najświętszej Maryi w Bashiqa czy remont zniszczonego syriacko-ortodoksyjnego Centrum Kultury Św. Mateusza (Mor Mattai) w Bartella.

Oprócz odbudowy domów i kościołów istnieje zasadnicza kwestia, którą należy się zająć w Iraku, podobnie jak we wszystkich dotkniętych wojną krajach Bliskiego Wschodu: wspólne życie i uzdrowienie. Aby się to udało, przedstawiciele chrześcijan i muzułmanów muszą współpracować, by Irak stał się zjednoczonym narodem, zdolnym do podniesienia się z popiołów i zniszczeń pozostawionych przez ISIS. Jak powiedział ks. dr Andrzej Halemba, w czasie trwania programu odbudowy i do niedawna pełniący funkcję dyrektora ds. projektów PKWP na Bliskim Wschodzie: „O wiele łatwiej będzie wyremontować spalone, zbombardowane i zniszczone domy, niż odnowić serca ludzi, pojednać je; to dopiero będzie zadanie, które wymaga duchowego planu Marshalla”. Potrzeba pojednania i uzdrowienia została podkreślona w czasie ceremonii wręczenia drzewek oliwnych, symbolizujących ponowne otwarcie każdego odbudowanego domu. Zbliżyło to ludzi do siebie i było symbolem pokoju. Renowacja miejsc kultu jest również kluczowa, ponieważ wiara jest budowana w kościołach i miejscach gromadzenia się, modlitwy, celebracji, nauki i wspólnego życia. Sale kościelne rzeczywiście stanowią miejsce do różnorodnego wykorzystania przez różne wspólnoty wyznaniowe. Stanowią one w szczególności przestrzeń dla duszpasterskiej i duchowej odbudowy narodu. Rzeczywiście, patrząc w przyszłość, chcemy zapewnić duszpasterską i duchową strawę, której dusze potrzebują, aby umocnić swoją wiarę, miłość braterską, nadzieję i przebaczenie, które przyniosą uzdrowienie. W ten sposób ludzie powrócą do swoich korzeni i dla wszystkich będzie to najlepsza okazja do utrwalenia pokoju. Wizyta Franciszka w Iraku z pewnością przyczyni się do umocnienia wyznawców Chrystusa na tej drodze.

Kinga Waliszewska
ACN Polska